Benieuwd wat er precies gebeurt bij een mammografie en hoe betrouwbaar het is? In deze blog lees je helder en geruststellend wanneer je een borstfoto krijgt, wat je kunt verwachten (van 2D/3D-tomosynthese tot contrast), en hoe je je prettig voorbereidt – ook met implantaten, tijdens zwangerschap of borstvoeding. We nemen je mee in de mogelijke uitslagen en vervolgstappen zoals echo of biopsie, en laten zien waarom vroege opsporing echt verschil maakt.
Wat is mammografie
Mammografie is een onderzoek waarbij met een lage dosis röntgenstraling gedetailleerde foto’s van je borsten worden gemaakt om vroege afwijkingen op te sporen. Op de beelden zijn onder meer microcalcificaties (piepkleine kalkspatjes die soms wijzen op beginnende borstkanker) en massa’s of verdichtingen zichtbaar. Tijdens het onderzoek wordt je borst enkele seconden stevig maar gecontroleerd samengedrukt tussen twee platen. Dat klinkt niet prettig, maar het zorgt ervoor dat het borstweefsel zich goed spreidt, de foto scherp is en er minder straling nodig is. Het doel is om veranderingen te zien nog voordat jij of je arts iets kunt voelen. Je krijgt een mammografie via het bevolkingsonderzoek op vaste leeftijden, of op verwijzing als je klachten hebt, een verhoogd risico kent of na een eerdere behandeling wordt gevolgd.
Meestal gaat het om digitale 2D-opnames, maar steeds vaker wordt 3D-tomosynthese gebruikt, waarbij laagjes worden gefotografeerd om overlappende structuren beter te onderscheiden. In sommige situaties kan contrast-mammografie extra informatie geven. Mammografie is heel effectief, maar niet perfect: bij dicht borstweefsel kan een afwijking schuilgaan en soms is aanvullend onderzoek zoals echo of MRI nodig. Ook kunnen er onterechte alarmmeldingen voorkomen, al weegt de winst van vroege opsporing daar meestal ruimschoots tegenop. De stralingsdosis is laag en het onderzoek is veilig, ook als je borstimplantaten hebt, al zijn dan vaak speciale opnames nodig. Kortom: mammografie helpt je om borstkanker zo vroeg mogelijk te vinden.
Doel, werking en wat je wel en niet ziet
Het doel van een mammografie is om borstkanker zo vroeg mogelijk op te sporen, vaak nog voordat je of je arts iets voelt. Het onderzoek werkt met een lage dosis röntgenstraling terwijl je borst kort wordt samengedrukt, zodat het weefsel spreidt en de beelden scherp zijn. Meestal gaat het om 2D-opnames, maar 3D-tomosynthese kan overlappende structuren beter uit elkaar houden. Je ziet vooral microcalcificaties, verdichtingen en verstoringen in de normale weefselarchitectuur.
Niet alles is zichtbaar: bij dicht borstweefsel kan een tumor schuilgaan en cysten of littekenweefsel zijn soms lastig te duiden, waarvoor een echo helpt. Functionele informatie, zoals doorbloeding, zie je niet zonder contrastonderzoek. Borstimplantaten kunnen delen afschermen, maar met speciale opnames is toch veel te beoordelen.
Types en technieken: 2D, 3D tomosynthese en contrast-mammografie
Onderstaande tabel zet 2D-mammografie, 3D-tomosynthese en contrast-mammografie overzichtelijk naast elkaar, zodat je snel ziet hoe ze werken, wanneer ze worden ingezet en wat de voor- en nadelen zijn.
| Techniek | Wat en hoe | Wanneer/indicaties | Pluspunten en aandachtspunten |
|---|---|---|---|
| 2D digitale mammografie | Röntgenopnames van elke borst in 2 projecties; al het weefsel wordt in één vlak geprojecteerd. | Standaard in bevolkingsonderzoek en eerste keus bij klachten; zeer geschikt voor het beoordelen van microcalcificaties en follow-up. | + Breed beschikbaar, snel, laagste stralingsdosis. – Weefseloverlap kan afwijkingen maskeren; minder gevoelig bij zeer dicht klierweefsel. |
| 3D tomosynthese (DBT) | Meerdere lage-dosis opnames onder verschillende hoeken; reconstructie tot dunne “plakjes” (diepte-informatie). | Screening en diagnostiek, vooral bij dicht klierweefsel; beter voor massa’s en asymmetrieën; calcificaties meestal ook zichtbaar (soms extra 2D-vergrotingsopnames nodig). | + Minder weefseloverlap, hogere detectie en vaak minder terugverwijzingen. – Iets langere opname; stralingsdosis iets hoger dan 2D wanneer gecombineerd met 2D, vergelijkbaar tot licht hoger bij gebruik van “synthetic 2D”. |
| Contrast-mammografie (CEM) | 2D-mammografie met intraveneus jodiumcontrast; dual-energy beelden tonen contrastopname (angiogenese) naast low-energy beelden. | Probleemoplossend onderzoek en stadiëring (uitbreiding tumoren), evaluatie na behandeling; alternatief als MRI gecontra-indiceerd of niet beschikbaar; niet standaard in screening. | + Hogere gevoeligheid voor aankleurende laesies; sneller en vaak goedkoper dan MRI. – IV-contrast (allergie/nierfunctie check); vermijden bij zwangerschap, overleg bij borstvoeding; stralingsdosis hoger dan 2D en vergelijkbaar of iets hoger dan DBT, binnen diagnostische normen. |
Kernboodschap: 2D is de basis en het meest laagdrempelig, 3D-tomosynthese voegt diepte toe en verbetert detectie vooral bij dichte borsten, en contrast-mammografie is een aanvullende probleemoplosser of MRI-alternatief wanneer contrastinformatie gewenst is.
Bij 2D-mammografie worden per borst twee standaardopnames gemaakt, waarmee je snel en met een lage dosis straling een duidelijk overzicht krijgt. 3D-tomosynthese maakt een serie dunne laagjes door de borst, die de computer tot doorsneden reconstrueert. Zo zie je minder overlap van weefsel, wat vooral bij dicht borstweefsel helpt om kleine afwijkingen te vinden en onnodige terugroepingen te verminderen; vaak wordt daarbij een “synthetische” 2D-beeldreconstructie gebruikt om de dosis laag te houden.
Contrast-mammografie combineert de röntgenfoto met een jodiumcontrastmiddel via een prik, waardoor gebieden met extra doorbloeding oplichten. Dat kan nuttig zijn als probleemoplosser bij onduidelijke bevindingen, bij verdenking op meerdere laesies of voor stadiëring wanneer MRI niet kan of minder geschikt is. Bij alle technieken blijft korte compressie nodig voor scherpe beelden.
[TIP] Tip: Gebruik geen deodorant, poeder of lotion op de dag van mammografie.
Wanneer en voor wie is mammografie geschikt
Mammografie wordt ingezet om borsten betrouwbaar te controleren op vroege afwijkingen. Hieronder wanneer en voor wie dit onderzoek passend is.
- Bevolkingsonderzoek: Nederland – uitnodiging elke 2 jaar van 50 t/m 75 jaar; België – meestal 50-69 jaar, ook elke 2 jaar en op uitnodiging.
- Buiten de screening: bij klachten (zoals een voelbaar knobbeltje, nieuwe deuking of huidverandering, tepelverandering of -vocht), bij controles na eerdere borstkanker of een eerdere afwijking, en ook bij mannen met borstklachten.
- Leeftijd en risicoprofiel: onder circa 40 jaar en bij zeer dicht borstweefsel is een echo vaak de eerste stap; bij sterk erfelijk risico (bijv. BRCA) start de controle eerder en wordt vaak MRI met mammografie gecombineerd; zo nodig volgt alsnog een mammografie.
Twijfel je of mammografie in jouw situatie de beste keuze is? Bespreek je leeftijd, klachten en risicoprofiel met je arts of het screeningscentrum.
Bevolkingsonderzoek in Nederland en België (leeftijden en uitnodiging)
In Nederland krijg je vanaf je 50e tot en met 75 jaar eens per twee jaar automatisch een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Je ontvangt een brief met uitleg en een voorgestelde afspraak bij een screeningslocatie (vaak een mobiele unit) in je buurt; deelname is gratis en je hebt geen verwijzing nodig. In België val je binnen het georganiseerde programma van 50 tot en met 69 jaar, eveneens tweejaarlijks.
Je krijgt een persoonlijke uitnodiging van je gewest met een afspraakvoorstel of code om zelf te plannen bij een erkend screeningscentrum. Het onderzoek is kosteloos binnen het programma. Kom je buiten de leeftijdsgrenzen of heb je klachten, dan regel je via je huisarts een diagnostische mammografie.
Indicaties buiten de screening (klachten, erfelijk risico, follow-up)
Buiten het bevolkingsonderzoek laat je een mammografie doen als je klachten hebt of extra risico loopt. Denk aan een nieuw voelbaar knobbeltje, een ingetrokken tepel, huidveranderingen zoals kuiltjes of roodheid, of bloederig/waterig tepelvocht. Pijn is vaak onschuldig, maar aanhoudende, plaatselijke pijn verdient onderzoek. Heb je een erfelijk of familiair verhoogd risico (bijvoorbeeld BRCA), dan start de controle eerder en gebeurt die vaak jaarlijks, meestal in combinatie met MRI op advies van je arts.
Follow-up is ook nodig na eerdere borstkanker, een operatie of bestraling, of bij een bevinding die kortdurende controle vraagt. Ook mannen met borstklachten kunnen een mammografie krijgen. Tijdens zwangerschap of borstvoeding begint men meestal met echo; een mammografie kan in specifieke gevallen toch worden ingezet met aangepaste techniek. Borstimplantaten zijn geen bezwaar, er worden dan extra opnames gemaakt.
[TIP] Tip: Plan tweejaarlijks mammografie vanaf 50; eerder bij familiair/hoog risico.
Het onderzoek: voorbereiding en verloop
Een goede voorbereiding maakt je mammografie korter en comfortabeler. Hieronder lees je wat je kunt doen en wat je kunt verwachten tijdens het onderzoek.
- Voorbereiding en wat je meeneemt: kom met een schone huid en gebruik op de dag van het onderzoek geen deodorant, poeder of bodylotion op borsten en oksels (dit kan witte vlekjes op de beelden geven). Neem een geldig identiteitsbewijs mee en, als je die hebt, eerdere borstbeelden of verslagen. Plan bij voorkeur in de week na je menstruatie als je borsten dan minder gevoelig zijn. Draag makkelijke, tweedelige kleding en meld vooraf eventuele recente ingrepen, klachten of medicatie; bij gevoelige borsten kun je desgewenst 30-60 minuten vooraf paracetamol nemen.
- Tijdens de opname: in de onderzoekskamer doe je je bovenkleding uit en positioneert de laborant je borst op het apparaat. Je borst wordt enkele seconden stevig samengedrukt; dat kan gevoelig zijn, maar zorgt voor scherpe beelden en een lage stralingsdosis. Meestal worden per borst twee opnames gemaakt in verschillende richtingen (van bovenaf en schuin); soms zijn extra beelden of 3D-tomosynthese nodig. Het hele onderzoek duurt doorgaans 10-15 minuten; per opname duurt de compressie ongeveer 5-10 seconden. Geef het direct aan als het te pijnlijk is, dan kan de positie of druk worden aangepast.
- Bijzonderheden: borstimplantaten, zwangerschap of borstvoeding: heb je implantaten, vertel dit vooraf; er wordt dan een implantaat-verplaatsingstechniek gebruikt en vaak worden extra opnames gemaakt (soms volgt aanvullend een echo). Bij zwangerschap wordt een mammografie alleen gedaan als het echt nodig is; bespreek dit vooraf, want vaak is echo dan de eerste keuze. Geef je borstvoeding, dan is mammografie veilig, maar het weefsel is vaak dichter; voed of kolf vlak voor het onderzoek voor meer comfort en betere beeldkwaliteit. Meld deze situaties altijd vooraf zodat de aanpak veilig en op maat is.
Met deze tips ga je goed voorbereid het onderzoek in en verloopt het meestal vlot. Heb je vragen of zorgen, stel ze gerust vooraf of op de dag van de afspraak.
Voorbereiding en wat je meeneemt
Bereid je simpel voor: gebruik op de dag zelf geen deodorant, poeder, bodylotion of olie op je borsten en oksels, want die kunnen vlekken op de beelden geven. Draag liever tweedelige kleding zodat je alleen je bovenkleding uitdoet. Als je borsten gevoelig zijn, kun je 30 tot 60 minuten vooraf een paracetamol nemen. Eten en drinken mag normaal. Neem een geldig identiteitsbewijs, je zorgpas en verwijzing mee, plus eerdere borstbeelden of verslagen (bij voorkeur op USB of met toegangscodes).
Een medicatielijst, info over allergieën en een implantatenkaart zijn handig. Meld het als je zwanger bent, borstvoeding geeft of borstimplantaten hebt. Verwijder sieraden en tepelpiercings in de onderzoekszone. Na afloop kun je weer deodorant gebruiken.
Tijdens de opname: compressie, posities, duur en comfort
Tijdens de mammografie plaatst de laborant je borst op de detector en wordt deze enkele seconden stevig samengedrukt tussen twee platen. Die compressie spreidt het weefsel, voorkomt bewegingsonscherpte en verlaagt de stralingsdosis; je voelt druk, maar die neemt direct af zodra de opname klaar is. Per borst worden meestal twee standaardposities gemaakt: een bovenaanzicht en een schuine zijaanzicht, waarbij je heel even je adem inhoudt.
Het totale onderzoek duurt vaak 10 tot 15 minuten. Geef aan wat je prettig vindt: de druk kan meestal stapsgewijs worden opgebouwd en kort vastgehouden. Ontspan je schouders, volg de aanwijzingen en zeg het als iets pijn doet. Heb je implantaten, dan past de laborant een speciale techniek toe om het borstweefsel toch goed in beeld te brengen.
Bijzonderheden: borstimplantaten, zwangerschap of borstvoeding
Met borstimplantaten kun je gewoon een mammografie krijgen; meld het vooraf. De laborant gebruikt dan extra opnames en een verplaatsingstechniek (Eklund) om het borstweefsel voor het implantaat beter af te beelden. Het risico op beschadiging is extreem klein, maar een deel van het weefsel kan schuilgaan, waardoor soms ook een echo of MRI wordt gedaan. Tijdens zwangerschap kiest je arts meestal eerst voor echo; een mammografie kan als het echt nodig is veilig worden uitgevoerd met buikafscherming, maar contrast-mammografie wordt vermeden.
Geef je borstvoeding, dan is mammografie veilig. Door melk is het weefsel vaak dichter; voed of kolf vlak voor het onderzoek voor scherpere beelden en iets meer comfort. Zeg het altijd als iets pijnlijk of spannend voelt.
[TIP] Tip: Draag geen deodorant of poeder; dit verstoort het beeld.
Uitslag, betrouwbaarheid en vervolgstappen
Na je mammografie krijg je de uitslag meestal binnen enkele dagen tot weken, afhankelijk van waar je bent onderzocht. In het bevolkingsonderzoek ontvang je doorgaans een brief; in het ziekenhuis bespreekt je arts de bevindingen met je. De betrouwbaarheid is hoog, zeker voor kalkspatjes en duidelijke verdichtingen, maar geen enkel onderzoek is perfect. Bij dicht borstweefsel kan een afwijking minder zichtbaar zijn en kunnen er zowel vals-positieve als vals-negatieve uitslagen voorkomen. De stralingsdosis blijft laag en is afgestemd op zo min mogelijk risico met behoud van beeldkwaliteit. Als er iets onduidelijk is, word je teruggeroepen voor gerichte extra opnames en vaak een echo; soms volgt 3D-tomosynthese of contrast-mammografie om beter te onderscheiden wat je ziet.
Blijft er een verdenking, dan is een naaldbiopsie de volgende stap; er kan een klein markerclipje worden geplaatst zodat de plek later terug te vinden is. De uitslag van het weefselonderzoek volgt meestal binnen enkele werkdagen en wordt zo nodig besproken in een multidisciplinair team dat een behandeladvies opstelt. Is je uitslag geruststellend, dan ga je terug naar de normale controles, maar merk je tussentijds nieuwe klachten op, wacht dan niet tot de volgende uitnodiging. Zo benut je de kracht van vroege opsporing optimaal.
Uitslag: wanneer en hoe je die krijgt
Na een mammografie in het bevolkingsonderzoek krijg je meestal binnen één tot twee weken een brief met de uitslag, nadat twee radiologen je beelden onafhankelijk hebben beoordeeld. Is er extra onderzoek nodig, dan hoor je dat vaak sneller via een uitnodiging of telefoontje voor een vervolgafspraak. In het ziekenhuis bespreekt je arts de uitslag vaak binnen enkele werkdagen met je, telefonisch, tijdens een consult of via het patiëntportaal; vraag gerust om een kopie van het verslag.
Soms duurt het iets langer door drukte of aanvullende beoordeling. Controleer of je adres- en contactgegevens kloppen en neem contact op als je na twee weken nog niets hebt gehoord.
Betrouwbaarheid en stralingsdosis (vals-positief/negatief)
Mammografie is betrouwbaar voor het opsporen van microcalcificaties en veel borsttumoren, maar geen enkele test is foutloos. De prestaties hangen af van je leeftijd, borstdichtheid en gebruikte techniek: bij dicht borstweefsel is de kans op missen groter, terwijl 3D-tomosynthese vaak beter onderscheid maakt en onnodige terugroepingen vermindert. Een vals-positieve uitslag betekent dat je wordt teruggeroepen terwijl er uiteindelijk niets kwaadaardigs blijkt; dat is spannend, maar hoort bij zorgvuldige screening.
Een vals-negatieve uitslag komt minder vaak voor, maar kan voorkomen, zeker tussen twee rondes in; meld nieuwe klachten dus altijd meteen. De stralingsdosis is laag, meestal ongeveer 0,4 tot 0,7 mSv voor beide borsten, vergelijkbaar met enkele maanden natuurlijke achtergrondstraling. Apparatuur en protocollen volgen het ALARA-principe: zo laag als redelijkerwijs haalbaar, met behoud van beeldkwaliteit.
Vervolgonderzoek bij een afwijking (echo, extra opnames, biopsie)
Als er op je mammografie iets onduidelijk is, volgt meestal aanvullend onderzoek om precies te zien wat er speelt. Een gerichte echo kijkt met geluidsgolven naar het gebied en helpt om cysten, solide knobbeltjes of littekenweefsel te onderscheiden. Soms worden extra opnames gemaakt, zoals spot-compressie of vergrotingsopnames, of 3D-tomosynthese voor meer detail. Blijft er een verdenking, dan adviseert de radioloog een biopsie: onder lokale verdoving neemt je arts met een naald kleine weefselstukjes weg, gestuurd door echo of, bij kalkspatjes, met stereotactische (röntgengestuurde) techniek; vaak wordt een markerclipje geplaatst om de plek later terug te vinden.
Je kunt wat beursheid of een kleine blauwe plek krijgen. De uitslag volgt meestal binnen enkele werkdagen. Is het goedaardig, dan volstaan controleafspraken; bij kanker volgt een persoonlijk behandelplan.
Veelgestelde vragen over mammografie
Wat is het belangrijkste om te weten over mammografie?
Een mammografie is een röntgenonderzoek van de borsten om vroege borstkanker op te sporen. Het toont calcificaties en architectuur, maar minder bij zeer dicht weefsel. Technieken: 2D, 3D-tomosynthese en contrast-mammografie. Stralingsdosis is laag.
Hoe begin je het beste met mammografie?
Val je in het bevolkingsonderzoek? Nederland: uitnodiging 50-75 jaar, België: 50-69 jaar, tweejaarlijks. Heb je klachten of verhoogd risico: maak via huisarts een afspraak. Neem eerdere beelden mee, meld implantaten, plan rond minst gevoelige cyclusdag.
Wat zijn veelgemaakte fouten bij mammografie?
Veelgemaakte fouten: deodorant of talkpoeder dragen (artefacten), eerdere onderzoeken niet meenemen, zwangerschap/borstvoeding/implantaten niet melden, angst voor compressie waardoor uitstel, direct uitslag verwachten bij screening, bij dicht weefsel geen aanvullende echo/tomosynthese overwegen, vervolgafspraken overslaan.