Twijfel je over de betekenis van PMDD en het verschil met PMS? Je krijgt een heldere uitleg van de premenstruele dysforische stoornis: herkenbare symptoompatronen, waarom hormonale schommelingen zo’n grote rol spelen en hoe cyclus- en symptoomtracking helpt bij diagnose. Ook lees je welke behandelingen werken – van leefstijl en cognitieve gedragstherapie tot SSRI’s en hormonale opties – zodat je sneller grip krijgt op je cyclus en dagelijks leven.
Wat betekent PMDD?
PMDD staat voor premenstruele dysfore stoornis (in het Engels: premenstrual dysphoric disorder) en beschrijft een ernstige, cyclische stemmingsstoornis die in de week tot twee weken vóór je menstruatie optreedt en rond of kort na het begin van je menstruatie wegebt. In tegenstelling tot “gewone” PMS gaat het bij PMDD om uitgesproken emotionele en lichamelijke klachten die je dagelijks functioneren echt kunnen ontregelen. Denk aan intense prikkelbaarheid, somberheid of angst, snelle stemmingswisselingen, concentratie- en slaapproblemen, gecombineerd met lichamelijke symptomen zoals opgeblazen gevoel, hoofdpijn of gevoelige borsten. De kern is dat de klachten telkens terugkeren in dezelfde fase van je cyclus en duidelijk verminderen zodra je ongesteld wordt.
PMDD treft naar schatting 3 tot 8% van mensen die menstrueren. De exacte oorzaak is nog niet volledig bekend, maar het lijkt te gaan om een verhoogde gevoeligheid van je hersenen voor normale hormonale schommelingen (oestrogeen en progesteron) en veranderingen in neurotransmitters zoals serotonine, waarbij erfelijke aanleg en stress ook kunnen meespelen. Het verschil met PMS zit vooral in de ernst, de duur en de impact op je werk, relaties en welzijn. Belangrijk om te weten: PMDD is echt en behandelbaar. Door je cyclus en symptomen te tracken, krijg je grip op patronen en kun je gerichter kiezen voor passende ondersteuning, variërend van leefstijnaanpassingen tot therapie, medicatie of hormonale opties.
PMDD in het kort (pre-menstruele dysforische stoornis)
PMDD is een ernstige, cyclusgebonden stemmingsstoornis die in de week tot twee weken vóór je menstruatie opspeelt en kort na het begin van je menstruatie afneemt. In tegenstelling tot ‘gewone’ PMS gaat het om intense emotionele klachten zoals prikkelbaarheid, somberheid, angst en snelle stemmingswisselingen, vaak samen met lichamelijke symptomen zoals vermoeidheid, slaapproblemen, opgeblazen gevoel en gevoelige borsten. Het patroon herhaalt zich elke cyclus en kan je werk, studie en relaties merkbaar ontregelen.
De kern lijkt te liggen in een verhoogde gevoeligheid van je hersenen voor normale hormoonschommelingen en veranderingen in serotonine, niet in een tekort aan wilskracht. Herkenning begint met 2 à 3 cycli je klachten bijhouden om het verband met je cyclus te zien. Behandeling kan bestaan uit leefstijnaanpassingen, cognitieve gedragstherapie, SSRI’s (continu of in de luteale fase) en hormonale opties zoals bepaalde anticonceptie.
Verschil met PMS
Onderstaande tabel zet PMS en PMDD naast elkaar, zodat je snel ziet hoe de betekenis van PMDD verschilt van ‘gewone’ PMS op ernst, symptomen, timing, diagnose en behandeling.
| Aspect | PMS (premenstrueel syndroom) | PMDD (pre-menstruele dysforische stoornis) | Waarom dit ertoe doet |
|---|---|---|---|
| Ernst & impact | Milde tot matige klachten; meestal geen grote beperkingen in dagelijks functioneren. | Ernstige, invaliderende stemmingsklachten; duidelijke belemmering in werk/studie/relaties. | Geeft aan of een medische aanpak noodzakelijk is i.p.v. alleen zelfzorg. |
| Kernsymptomen | Lichamelijk (borstspanning, opgeblazen gevoel, hoofdpijn) en emotioneel (prikkelbaarheid, somberheid) gemengd. | Verplicht prominente stemmingssymptomen: affectlabiliteit, duidelijke prikkelbaarheid/woede, somberheid en/of angst; totaal 5 symptomen met 1 stemmingssymptoom. | Maakt duidelijk dat PMDD vooral een stemmingsstoornis is, niet enkel fysieke klachten. |
| Timing in de cyclus | Luteale fase; klachten verminderen met of kort na begin van de menstruatie. | Laatste week van de luteale fase; verbeteren binnen enkele dagen na menstruatie; minimaal/afwezig in de week erna; patroon in de meeste cycli. | Cyclus-tracking helpt onderscheid maken en ondersteunt diagnose. |
| Diagnostiek | Geen vaste DSM-criteria; klinische inschatting met symptomendagboek (2-3 cycli). | DSM-5-criteria; prospectieve registratie over 2 cycli; uitsluiten van andere (psychiatrische) stoornissen of somatische oorzaken. | Legitimeert PMDD als diagnose en voorkomt misdiagnose of overbehandeling. |
| Behandeling/aanpak | Leefstijl (slaap, beweging, stressreductie), pijnstilling; soms hormonale anticonceptie of SSRI’s bij zwaardere klachten. | Eerste keus vaak SSRI’s (dagelijks of luteale dosering), cognitieve gedragstherapie; hormonale opties (bijv. combinatiepil met drospirenon/ethinylestradiol), zo nodig specialistische opties zoals GnRH-agonisten. | Bij PMDD zijn evidence-based medische en psychologische interventies vaak nodig. |
Kort gezegd: PMDD is geen ‘zware PMS’, maar een afzonderlijke stoornis met duidelijke criteria, ernstigere stemmingssymptomen en grotere impact. Zie je dit terug in je cyclus, dan is gerichte diagnostiek en behandeling aangewezen.
PMS en PMDD spelen allebei op in de week tot twee weken vóór je menstruatie en verdwijnen rond of kort na het begin ervan, maar de intensiteit en impact verschillen sterk. PMS geeft vaak milde tot matige klachten zoals een opgeblazen gevoel of stemmingsschommelingen, terwijl PMDD draait om uitgesproken emotionele symptomen zoals somberheid, prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen en angst die je dagelijks functioneren duidelijk verstoren.
Bij PMDD staan de mentale klachten centraal en zijn ze zó heftig dat werk, relaties en zelfvertrouwen eronder lijden. Ook de diagnostiek verschilt: bij PMDD gaat het om terugkerende klachten in meerdere cycli met een vast patroon, vaak minimaal vijf symptomen inclusief een stemmingssymptoom, bevestigd door het bijhouden van je klachten gedurende minstens twee cycli.
Kernsymptomen
De kernsymptomen van PMDD zitten vooral in je stemming en gedrag, met lichamelijke klachten als versterkers. Vaak merk je in de luteale fase (de week tot twee weken vóór je menstruatie) een plotselinge toename van prikkelbaarheid, snelle stemmingswisselingen, somberheid, angst of gespannenheid. Je kunt je overprikkeld voelen, minder goed tegen geluid of drukte, en sneller in conflicten belanden. Concentratieproblemen, een mistig hoofd, besluiteloosheid en een terugtrekkende sociale houding komen vaak voor.
Lichamelijk spelen vermoeidheid, slaapstoornissen (moeite met inslapen of juist veel slapen), veranderde eetlust of hevige trek, opgeblazen gevoel, buik- of hoofdpijn en gevoelige borsten mee. Kenmerkend is dat de klachten duidelijk je functioneren belemmeren, in golven terugkeren elke cyclus, en meestal afnemen of verdwijnen zodra je menstruatie doorzet.
[TIP] Tip: PMDD betekent ernstige premenstruele stemmingsklachten; houd dagelijks een symptoomdagboek.
Oorzaken en diagnose
PMDD lijkt te ontstaan door een verhoogde gevoeligheid van je hersenen voor normale schommelingen in oestrogeen en progesteron in de luteale fase (de periode tussen eisprong en menstruatie). Niet de hormoonwaarden zelf zijn abnormaal, maar je brein reageert er sterker op, onder meer via boodschapperstoffen zoals serotonine en GABA (beïnvloed door allopregnanolon). Erfelijke aanleg, eerdere depressie of angstklachten en chronische stress kunnen die kwetsbaarheid vergroten. Er is geen bloedtest voor PMDD; de diagnose is klinisch en draait om het terugkerende patroon van klachten die in de week tot twee weken vóór je menstruatie pieken en snel verminderen zodra je ongesteld wordt.
Een huisarts of gynaecoloog zal andere oorzaken uitsluiten en vragen om je symptomen dagelijks bij te houden gedurende minstens twee menstruatiecycli, bijvoorbeeld met een app of een papieren dagboek. Volgens de gangbare criteria gaat het om meerdere symptomen, waaronder minstens één stemmingssymptoom, met duidelijke impact op je functioneren en zonder dat de klachten buiten de cyclus aanhouden.
Mogelijke oorzaken en triggers
PMDD lijkt te ontstaan doordat je brein extra gevoelig reageert op normale schommelingen van oestrogeen en progesteron in de luteale fase. Niet de waarden zelf zijn afwijkend, maar de manier waarop je zenuwstelsel en boodschapperstoffen zoals serotonine en het GABA-systeem (beïnvloed door het neurosteroïde allopregnanolon) reageren. Erfelijke aanleg, eerdere depressie of angstklachten en traumastress kunnen die gevoeligheid vergroten. Triggers die klachten vaak aanwakkeren zijn chronische stress, te weinig of onregelmatige slaap (bijvoorbeeld door wisseldiensten), alcohol en veel cafeïne, grote suikerspieken, weinig beweging en ontstekingsprikkels.
Ook stoppen of starten met bepaalde hormonale anticonceptie kan tijdelijk verergering geven. Belangrijk: PMDD is geen kwestie van wilskracht; het gaat om een biologische kwetsbaarheid waarop je wél invloed kunt uitoefenen met gerichte keuzes.
Diagnose: criteria, symptomendagboek en cyclus-tracking
Een PMDD-diagnose steunt op een herkenbaar patroon: klachten pieken in de laatste week vóór je menstruatie, nemen binnen enkele dagen na het doorbreken af en zijn minimaal in de week erna. Er moeten in totaal minstens vijf symptomen aanwezig zijn, waaronder minstens één stemmingssymptoom (bijvoorbeeld prikkelbaarheid, somberheid, angst of snelle stemmingswisselingen), met duidelijke impact op je functioneren en zonder dat de klachten buiten je cyclus aanhouden. Om dit betrouwbaar vast te leggen houd je dagelijks een symptomendagboek bij gedurende minstens twee cycli, bijvoorbeeld met een app, spreadsheet of het DRSP-formulier; noteer stemming, energie, slaap, eetlust, pijn en invloed op werk of studie.
Combineer dit met cyclus-tracking: markeer start- en einddata van je menstruatie, vermoedelijke eisprong en de luteale fase. Met deze gegevens kan je huisarts of gynaecoloog de diagnose onderbouwen en andere oorzaken uitsluiten.
Risicofactoren: wie loopt meer kans
Je loopt meer kans op PMDD als je een aanleg hebt voor stemmingsgevoeligheid bij hormonale schommelingen. Erfelijkheid speelt mee: als PMDD of ernstige PMS in je familie voorkomt, is je risico hoger. Ook een persoonlijke voorgeschiedenis met depressie, angst of postpartumdepressie vergroot de kans, net als traumatische ervaringen en chronische stress. Factoren die je kwetsbaarheid verder kunnen versterken zijn onregelmatige of te korte slaap (bijvoorbeeld door wisseldiensten), veel alcohol of cafeïne, en sterke bloedsuikerschommelingen.
PMDD duikt meestal op in de reproductieve jaren en kan opspelen tijdens hormonale overgangsmomenten zoals vlak na menarche, na een bevalling of richting perimenopauze. Belangrijk: het gaat niet om “aanstellen”, maar om een biologische gevoeligheid waar je gericht ondersteuning voor kunt krijgen.
[TIP] Tip: Houd twee cycli een symptoomdagboek; koppel klachten aan luteale fase.
Leven met PMDD
betekent dat je je dagen leert afstemmen op je cyclus in plaats van andersom. Door je symptomen en cyclus te tracken zie je patronen en kun je lastige dagen vooraf markeren voor minder prikkels, minder afspraken en meer herstel. Plan veeleisend werk en sociale dingen in je betere week, houd bufferruimte in je agenda en leg een “noodpakket” klaar met basics zoals snacks, water, pijnstilling en een comfortabele outfit. Slaaphygiëne is je basis: vaste bedtijden, schermen op tijd uit en een kalmerende avondroutine. Vriendelijke beweging (wandelen, yoga, rustige krachttraining) helpt spanning laten zakken, net als ademhalingsoefeningen of korte mindfulnessmomenten.
Let op cafeïne, alcohol en sterke suikerschommelingen; kleine, eiwitrijke maaltijden houden je energie stabieler. Communiceer open met je partner, vrienden en collega’s: leg uit dat je klachten cyclisch zijn en spreek af hoe je het samen makkelijker maakt, bijvoorbeeld door thuiswerk, taken ruilen of prikkelarme meetings. Wees mild voor jezelf op zware dagen en evalueer na elke cyclus wat werkte, zodat je stap voor stap meer regie krijgt.
Hoe PMDD je dagelijks functioneren beïnvloedt
PMDD kan je hele dagindeling op zijn kop zetten, vooral in de dagen vóór je menstruatie. Concentreren kost ineens veel moeite, je geheugen laat je sneller in de steek en het starten of afronden van taken voelt als een berg. Je raakt sneller overprikkeld door geluid, licht of sociale druk, waardoor vergaderingen, schooldagen of drukke ruimtes extra zwaar aanvoelen en kleine misverstanden sneller uitmonden in conflicten.
Op werk of studie merk je vaker fouten, gemiste deadlines of dat je wel aanwezig bent maar weinig gedaan krijgt. Thuis lopen routines stroever: koken, opruimen of voor kinderen zorgen vraagt meer energie dan normaal. Lichamelijke klachten zoals vermoeidheid, slechte slaap en pijn duwen je energieniveau verder omlaag, met terugtrekgedrag, afzeggen van afspraken en een knauw aan je zelfvertrouwen als gevolg.
Communicatie en planning rondom je cyclus
Goede communicatie begint met inzicht in je patroon: track je cyclus en deel verwachte zware dagen met wie dichtbij je staat, zoals je partner of een vertrouwde collega. Gebruik een gedeelde kalender met simpele kleurcodes, zodat iedereen ziet wanneer je meer rust nodig hebt en wanneer je piekt. Plan focuswerk, belangrijke afspraken en sociale activiteiten in je betere week en houd in de luteale fase ruimte voor herstel, minder prikkels en duidelijke grenzen.
Spreek praktische afspraken af, zoals een rustige avondroutine, taken ruilen of thuiswerken. Bouw bufferruimte rond deadlines en bereid een plan B voor als je energie wegvalt. Een korte, vooraf bedachte zin helpt: “Ik zit in mijn zwaardere dagen, ik heb vandaag minder bandbreedte.”
[TIP] Tip: Begrijp PMDD versus PMS; plan medische evaluatie tijdens luteale fase.
PMDD behandeling: je opties
Een effectieve PMDD-behandeling combineert vaak medische opties met leefstijl en goede planning. SSRI’s zoals fluoxetine, sertraline of escitalopram behoren tot de eerstekeus en kunnen continu worden gebruikt of alleen in de luteale fase; veel jeuker: het effect is vaak al binnen één tot twee cycli merkbaar. Cognitieve gedragstherapie helpt je gedachten en gedrag rondom piekdagen te sturen, terwijl ACT of mindfulness technieken geven om met spanning en piekeren om te gaan. Hormonale behandelingen richten zich op het onderdrukken van ovulatie: een combinatiepil met drospirenon (bij voorkeur in een 24/4-schema of doorgebruik) kan klachten verminderen. Bij hardnekkige PMDD kan een proef met GnRH-agonisten onder specialistische begeleiding uitkomst bieden, meestal met “add-back” hormonen ter bescherming van botten; chirurgische opties zijn zeldzaam en alleen na een succesvolle proef en grondige afweging.
Aanvullend ondersteunen slaapdiscipline, regelmatige beweging, stressreductie en het beperken van alcohol, cafeïne en suikers. Sommige mensen ervaren baat bij calcium, magnesium of omega-3, al varieert het bewijs. Voor lichamelijke klachten kunnen NSAID’s helpen; soms wordt spironolacton ingezet tegen vocht en prikkelbaarheid. Werk samen met je huisarts of gynaecoloog, track je cyclus en evalueer na 2 à 3 cycli wat het beste werkt, zodat je stap voor stap de regie terugpakt.
Medische behandelingen (SSRI’S, CGT en hormonale opties)
SSRI’s (serotonineheropnameremmers) zoals fluoxetine, sertraline of escitalopram zijn vaak eerstekeus bij PMDD. Je kunt ze continu gebruiken of alleen in de luteale fase, afhankelijk van hoe voorspelbaar je klachten zijn; verbetering merk je vaak binnen één tot twee cycli. CGT (cognitieve gedragstherapie) helpt je omgaan met piekgedachten, prikkelbaarheid en vermijding, en leert je praktische copingvaardigheden voor de zwaarste dagen.
Hormonale opties richten zich op het onderdrukken van ovulatie om de schommelingen te dempen. Een combinatiepil met drospirenon, bij voorkeur in een 24/4-schema of doorgebruik, kan effectief zijn; soms wordt transdermaal oestrogeen of, bij hardnekkige klachten, een proef met GnRH-agonisten onder specialistische begeleiding ingezet. Bespreek samen met je huisarts of gynaecoloog wat past bij je doelen en medische voorgeschiedenis.
Leefstijl en aanvullende ondersteuning
Met gerichte leefstijlkeuzes kun je PMDD-klachten merkbaar verzachten. Hieronder vind je praktische handvatten die je direct kunt toepassen.
- Slaap en beweging: houd vaste bedtijden aan, pak ochtendlicht en dim ‘s avonds schermen; beweeg regelmatig met milde intensiteit (wandelen, yoga, rustige krachttraining) om stress te dempen en je stemming te stabiliseren.
- Voeding en stimulanten: eet regelmatig met voldoende eiwitten, vezels en gezonde vetten; beperk in je luteale fase alcohol, cafeïne en snelle suikers om schommelingen in energie en stemming te voorkomen.
- Stressreductie en extra steun: plan marge in je agenda, wissel prikkels af met herstel en gebruik ademhaling, korte mindfulnessmomenten en warmte (kruik, warme douche) tegen spierspanning; sommige mensen hebben baat bij calcium, magnesium, omega-3 of vitamine B6, maar het bewijs is wisselend-overleg over doseringen en interacties met je arts.
Experimenteer per cyclus en houd een symptomendagboek bij om te zien wat voor jou werkt. Bij vragen of als je medicatie gebruikt, stem keuzes af met je huisarts of apotheker.
Wanneer je het beste naar huisarts of gynaecoloog gaat
Maak een afspraak als je klachten je werk, studie of relaties duidelijk ontregelen, of als je merkt dat het patroon zich minstens twee cycli herhaalt met piek in de dagen vóór je menstruatie. Ga ook als pijn, somberheid, prikkelbaarheid of angst zo sterk zijn dat zelfzorg niet meer volstaat, of als je wil bespreken of SSRI’s, cognitieve gedragstherapie of hormonale opties bij je passen.
Je huisarts kan andere oorzaken uitsluiten, zoals schildklier- of ijzertekort, en samen met je een behandelplan opstellen of je doorverwijzen naar een gynaecoloog. Neem sneller contact op bij zwangerschap, na een bevalling of richting perimenopauze. En bij gedachten aan zelfbeschadiging of suïcide: vraag direct hulp via de huisartsenpost of 112.
Veelgestelde vragen over pmdd betekenis
Wat is het belangrijkste om te weten over pmdd betekenis?
PMDD staat voor premenstruele dysforische stoornis: een ernstige, cyclische vorm van PMS met dominante stemmingsklachten. Symptomen ontstaan in de late luteale fase, verdwijnen kort na menstruatie en beïnvloeden functioneren, relaties en werk.
Hoe begin je het beste met pmdd betekenis?
Begin met een symptomendagboek en cyclus-tracking: noteer timing, ernst en triggers. Bespreek bevindingen met huisarts of gynaecoloog, sluit andere oorzaken uit, en verken opties zoals SSRI’s (continu of luteaal), CGT en hormonale therapie.
Wat zijn veelgemaakte fouten bij pmdd betekenis?
Veelgemaakte fouten: PMDD verwarren met ‘gewoon’ PMS, niet op cyclus-timing letten, zelf dokteren met supplementen, behandeling te vroeg stoppen, geen professionele hulp zoeken, klachten niet delen op werk/thuis en geen proactieve planning maken.